Zachowek to prawo przysługujące rodzinie zmarłego, który z jakiś przyczyn pominął w testamencie niektóre lub nawet wszystkie osoby z kręgu swoich najbliższych. Zasadą prawa cywilnego jest bowiem dziedziczenie ustawowe, które polega na ustaleniu hierarchii zgodnie, z którą pierwszeństwo w nabyciu spadku przysługuje małżonkowi i dzieciom (zstępnym), a następnie w dalszej kolejności również dalszej rodzinie czyli między innymi rodzicom, rodzeństwu czy wnukom.
Kodeks cywilny w części dotyczącej prawa spadkowego tj. artykułach od 931 do 940 reguluje podstawowe zasady dziedziczenia określając prawa pierwszeństwa. Jeśli jednak zmarły przed śmiercią sporządził testament, zachodzi podstawa do szczególnego sposobu dziedziczenia jego majątku. Wówczas spadkobiercy, którzy mieliby dziedziczyć spadek, zostają tego prawa pozbawieni na rzecz osoby wskazanej w testamencie. Z pomocą przychodzi im wówczas zachowek czyli instytucja prawa cywilnego, która w założeniu ma zapewnić rodzinie zmarłego choć część spadku jaki by im przypadł gdyby doszło do tradycyjnego dziedziczenia. W wyroku z dnia 25.07.2013 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przepis regulujący prawo do zachowku tj. art. 991 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny jest zgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz z art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 konstytucji (sygn. akt: P 56/11).
Obecnie nie ma wątpliwości prawnych związanych z prawem do zachowku, który w art. 991 k.c. wskazuje, że osobom uprawnionym do zachowku należy się on w wysokości połowy udziału spadkowego, który by im przypadł w przypadku dziedziczenia ustawowego. Jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli nie ma ukończonych 18-stu lat to wysokość zachowku wynosi dwie trzecie tego udziału. Stan niezdolności do pracy oraz małoletniość ustala się według chwili otwarcia spadku czyli chwili śmierci spadkodawcy.
Istnieją również pewne ograniczenia związane z otrzymaniem przez uprawnionego darowizny, zapisu, świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z rozwiązaniem takiej fundacji (art. 991 § 2 k.c.).
Katalog osób, która mają prawo do zachowku określa art. 991 § 1 k.c., który przyznaje je dzieciom, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy ale również w niektórych przypadkach także wnukom czy prawnukom (są to również osoby definiowane przez kodeks jako tzw. zstępni). Warunkiem powstania prawa jest stan powołania do spadku z ustawy, czyli taka sytuacja w której któraś z wymienionych osób nabyłaby spadek po zmarłym gdyby testamentu nie sporządził. Wówczas przysługuje prawo do domagania się zachowku od osoby wymienionej w testamencie w kwocie odpowiadającej udziałowi w wartości spadku (substrat zachowku).
Basiewicz Kasprzyk Kancelaria Radców Prawnych w ramach specjalizacji związanej z dochodzeniem roszczeń wynikających z zachowku oraz reprezentuje klientów w postępowaniach polubownych i sądowych. Celem poznania szczegółów oferty zachęcamy do kontaktu poprzez wiadomość e-mail na adres biuro@basiewiczkasprzyk.pl lub telefonicznie pod nr: (71) 307-02-23.
Autorem niniejszej publikacji niestanowiącej porady prawnej jest Basiewicz Kasprzyk Kancelaria Radców Prawnych Sp. p. z siedzibą we Wrocławiu. www.basiewiczkasprzyk.pl
